TUYẾN TRÙNG LÀ GÌ?

Giới thiệu

    Tuyến trùng là Động vật không xương sống, thuộc ngành Giun tròn. Kích thước cơ thể tuyến trùng rất nhỏ, nhỏ hơn 1mm chỉ quan sát được dưới kính hiền vi. Lần đầu tiên tuyến trùng được phát hiện và mô tả vào năm 1745 bởi nhà khoa học F. Needham, khi ông quan sát hạt lúa mì biến dạng dưới kính hiển vì và thấy những sinh vật như giun đang hoạt động ở những vị trí biến dạng của hạt lúa. Tuyến trùng lần đầu tiên được định danh thuộc loài Anguina tritici.

Phân loại

    Tuyến trùng rất đa dạng về thành phần loài, sống ở nhiều môi trường sống khác nhau và chúng rất linh hoạt biến đổi khi môi trường sống thay đổi. Việc phân loại tuyến trùng rất phức tạp, chủ yếu dựa vào đặc điểm hình thái để phân loại. Trong thời gian gần đây với công nghệ tiên tiến người ta đã có thể định danh tuyến trùng dựa vào Sinh học phân tử.

    Tuyến trùng trong nông nghiệp chia làm hai loại: tuyến trùng có lợi và tuyến trùng có hại (nhóm tuyến trùng ký sinh

thực vật). Dựa vào phần miệng của tuyến trùng người ta chia tuyến trùng thành 5 nhóm:

• Bacterophagous – sử dụng vi khuẩn làm nguồn dinh dưỡng chính. 

• Fungiphagous – sử dụng nấm làm nguồn dinh dưỡng chính. 

• Herviphagous (plant) – ký sinh trên thực vật để hút chất dinh dưỡng 

• Predator – sử dụng chủ yếu là nguồn đạm động vật 

• Omiphagous – tuyến trùng ăn tạp, có đời sống phức tạp và linh hoạt biến đổi kiểu dinh dưỡng

a. Bacterophagous        b. Fungiphagous         c. Herviphagous              d. Predator               e. Omiphagous

Hình thức sinh sản

    Đa phần tuyến trùng đều đẻ trứng. Một con tuyến trùng cái có thể đẻ một hoặc thậm chí cả ngàn trứng được chứa trong túi trứng. Trứng của tuyến trùng có thể “ngủ” từ 1 đến 2 năm khi môi trường bất lợi. Giới tính của tuyến trùng rất phức tạp, việc hình thành giới tính thường ở cuối giai đoạn của tuyến trùng tuổi 3, một số loài tồn tại chủ yếu là những cá thể lưỡng tính.

 Hình thức ký sinh

   Dựa vào hình thức ký sinh người ta chia tuyến trùng thành 3 nhóm:                        

  - Nội ký sinh: bao gồm những tuyến trùng chui vào trong rễ, nằm bên trong và 

chích hút các tế bào trong rễ. Hình thức này làm cho các tế bào rễ trương phình,

gây ra những nốt sần trên rễ nên người ta còn gọi nhóm tuyến trùng này là tuyến

trùng nốt sần.

  - Ngoai ký sinh: tuyến trùng di chuyển bên ngoài môi trường đất và nước, khi

cần thiết sẽ sử dụng kim chích hút chích vào rễ nhưng không chui vào bên

trong rễ. Nhóm tuyến trùng này còn được gọi là tuyến trùng gây thối nhũng.

  - Bán nội ký sinh: tuyến trùng chui một phần cơ thể (phần đầu) vào bên trong

rễ nhưng phần còn lại vẫn ở ngoài môi trường đất. Nhóm tuyến trùng này cũng

gây ra nốt sần cho rễ cây.

Biểu hiện:

    Vì tuyến trùng không thể nhìn thấy bằng mắt thường được nên việc phát hiện tuyến trùng gây hại rất khó. Trong trường hợp tuyến trùng gây nốt sần chúng ta có thể dễ dàng thấy biểu hiện trên rễ có những khối u sần xuất hiện. Tuy nhiên, ở giai đoạn đào rễ lên và thấy rễ u sần hay thối nhũng thì đã quá muộn.

   Chúng ta có thể phát hiện sớm thông qua biểu hiện ban đầu của cây như sau: cây héo úa, còi cọc, thiếu sức sống. Vì tuyến trùng cản trở sự hút nước và chất dinh dưỡng của cây nên một số trường hợp ta sẽ thấy lá bị xoắn, vàng lá, rụng lá sớm, chết mầm. Điều quan trọng là các biểu hiện này không đồng đều trên toàn vườn vì mật số tuyến trùng không phân bố đều.

   Tuyến trùng thường không gây chết cây ngay nhưng làm cho cây trồng không thể phát triển bình thường, làm cây thiếu sức sống. Bên cạnh đó, chúng tạo ra các vết thương trên rễ cây, “mở đường” cho các vi sinh vật có hại khác xâm nhập dễ dàng hơn, khả năng cây bệnh cao hơn. Ngoài ra, tuyến trùng còn có thể truyền virus gây bệnh cho cây.

 Kiểm soát tuyến trùng (sinh học):

   Hiện nay tuyến trùng ký sinh thực vật đang tấn công và làm hại cây trồng rất nghiêm trọng trên diện rộng với nhiều đối tượng cây trồng khác nhau. Do đó, việc nghiên cứu, phát hiện tuyến trùng gây hại sớm nhằm cứu sống các vườn cây đang là vấn đề cấp thiết và cần được đẩy mạnh. Bên cạnh đó cần tìm hiểu, phát triển các phương pháp khống chế mật số và phòng trừ tuyến trùng gây hại.

   Ngoài ra, các loài tuyến trùng có lợi trong nông nghiệp cũng đang được các nhà khoa học chú trọng nghiên cứu với mong muốn có thể đưa ra các sản phẩm tuyến trùng có ích, kiểm soát các tác nhân gây hại và gây bệnh trên cây trồng bằng biện pháp sinh học.

 Kết luận:

   Tuyến trùng là một nhóm động vật phổ biến và phức tạp, là mối nguy hại lớn, “chủ mưu” mở đường cho nấm bệnh dễ xâm nhập vào cây trồng. Do đó cần có nhiều biện pháp khống chế và kiểm soát mật độ tuyến trùng ở mức thấp nhất. Tuy nhiên, với kích thước quá nhỏ, khi gây hại cho cây trồng khó phát hiện sớm được nên việc nghiên cứu về tuyến trùng còn nhiều hạn chế và ít được chú ý tới. Vì vậy việc phát hiện sớm tuyến trùng và phát triển các phương pháp phòng trừ tuyến trùng hiệu quả là vấn đề cấp thiết cần được quan tâm hơn.

                                                                                                         KS Phan Thị Phương Thủy - Phòng R&D công ty TNHH Điền Trang